नेपालको सूचना प्रविधि (IT) क्षेत्र डिजिटलाइजेसन र टेक स्टार्टअपको उदयले गति लिँदै छ। तर, मस्तिष्क पलायन र स्नातकहरूको लागि सीमित घरेलु अवसर जस्ता चुनौतीहरू अझै पनि छन्। यस लेखमा नेपालको IT क्षेत्रको रोजगारी परिदृश्य, विदेशमा काम गर्ने नेपाली IT पेशेवरहरूको प्रवृत्ति, र देशभित्रै IT रोजगारी बढाउने रणनीतिहरू छलफल गरिएको छ।
नेपालमा IT रोजगारीको परिदृश्य (IT Employment Landscape in Nepal)
नेपालको IT क्षेत्र वार्षिक १२% को दरले बढ्दैछ, जसमा कृत्रिम बुद्धिमत्ता (Artificial Intelligence/AI), क्लाउड कम्प्युटिंग (Cloud Computing), र साइबरसुरक्षा (Cybersecurity) जस्ता उभरदाँत क्षेत्रहरू अग्रणी छन्। सफ्टवेयर डेभलपमेन्ट (Software Development) र AI इन्जिनियरिङ (AI Engineering) जस्ता उच्च-आय स्थानहरू बढ्दै छन्, जसले अनुभवी पेशेवरहरूलाई वार्षिक NPR ७६८,००० देखि NPR २ लाख सम्म आय प्रदान गर्छन्। Cotiviti Nepal (कोटिभिटि नेपाल), CloudFactory (क्लाउडफ्याक्ट्री), र Deerwalk (डियरवॉक) जस्ता कम्पनीहरूले हजारौं नयाँ पदहरू सिर्जना गरिरहेका छन्।
तर, धेरै नयाँ स्नातकहरूले स्थानीय स्तरमा रोजगारी पाउन चुनौती महसुस गर्छन्। सफ्टवेयर डेभलपमेन्ट (Software Development), डिजिटल मार्केटिंग (Digital Marketing), र IT सपोर्ट (IT Support) जस्ता प्रवेश-स्तरका पदहरू उपलब्ध भए पनि, उन्नत कौशलहरूको माग आपूर्ति भन्दा बढी छ।
IT स्नातकहरू र मस्तिष्क पलायन (IT Graduates and Brain Drain)
काठमाडौं विश्वविद्यालय (Kathmandu University), Deerwalk Institute of Technology (डियरवॉक इन्स्टिच्युट अफ टेक्नोलोजी), र Nepal College of Information Technology (NCIT) जस्ता संस्थानहरूबाट नेपालले वार्षिक धेरै IT स्नातकहरू उत्पादन गर्छ। यी संस्थाहरूले AI, डाटा साइन्स (Data Science), र साइबरसुरक्षा (Cybersecurity) मा विशेषीकृत कार्यक्रमहरू प्रदान गर्छन् र स्नातक पछि ६ महिनाभित्र ८५% भन्दा बढी प्लेसमेन्ट दर कायम गरेका छन्। तर, उच्च वेतन, उन्नत करियर अवसर, र अत्याधुनिक प्रविधिको पहुँचले धेरै स्नातकहरू विदेशमा काम गर्ने प्रवृत्ति राख्छन्।
नेपाली विद्यार्थीहरूको विदेश अध्ययनको प्रवृत्तिले यो समस्यालाई बढाउँछ। प्रतिदिन ३०० भन्दा बढी विद्यार्थीहरूले विदेश अध्ययन गर्न “नो अब्जेक्शन सर्टिफिकेट (NOC)” प्राप्त गर्छन्, जसमा अस्ट्रेलिया, क्यानडा, र संयुक्त राज्य अमेरिका लोकप्रिय गन्तव्य हुन्।
नेपालमा IT प्रतिभा रोक्ने चुनौतीहरू (Challenges in Retaining IT Talent)
- सरकारी समर्थनको अभाव (Limited Government Support): कुशल पेशेवरहरूलाई रोक्ने नीतिहरूको अभाव।
- कौशल अन्तर (Skill Gaps): उद्योगको माग र शैक्षिक तालिम बीच असमानता।
- मानसिकतामा परिवर्तन (Mindset Shift): युवा पेशेवरहरूले स्थानीय योगदान भन्दा अन्तर्राष्ट्रिय कम्पनीहरूमा काम गर्ने इच्छा।
नेपालमा IT रोजगारी बढाउने रणनीतिहरू (Strategies to Increase IT Employment in Nepal)
१. उद्योग-शैक्षिक सहयोग बलियो बनाउन (Strengthen Industry-Academia Collaboration):
- कम्पनी र विश्वविद्यालय बीच साझेदारी बढाउन।
- विद्यार्थीहरूलाई इन्टर्नशिप र प्रायोगिक तालिम प्रदान गर्न।
२. सरकारी पहल (Government Initiatives):
- स्थानीय प्रतिभा राख्ने टेक स्टार्टअपहरूलाई कर प्रोत्साहन दिन।
- नवप्रवर्तन हब (Innovation Hubs) स्थापना गर्न।
३. प्रतिस्पर्धी आय (Competitive Compensation):
- अन्तर्राष्ट्रिय मानकसँग मेल खाने वेतन प्रदान गर्न।
- ग्लोबल कम्पनीहरूसँग रिमोट वर्क (Remote Work) अवसर बढाउन।
४. सीप विकास कार्यक्रम (Upskilling Programs):
- AI, क्लाउड कम्प्युटिंग (Cloud Computing) मा कोडिंग बूटक्याम्प (Coding Bootcamps) सञ्चालन गर्न।
- सरकारी अनुदानमा आधारित प्रशिक्षण कार्यक्रम सुरु गर्न।
५. स्टार्टअप संस्कृति प्रवर्द्धन (Foster a Startup Culture):
- स्थानीय स्टार्टअपहरूलाई फण्डिंग र मेन्टरशिप कार्यक्रमसँग सहयोग गर्न।
- नेपाली टेक उद्यमीहरूको सफलता कथा प्रचार गर्न।
निष्कर्ष (Conclusion)
नेपालको IT क्षेत्रमा ठूलो सम्भावना छ, तर यसले कुशल कर्मचारी रोक्न सरकारी नीति, शैक्षिक सुधार, र उद्योग सहयोग जस्ता लक्षित प्रयासहरू आवश्यक छन्। सही रणनीति अन्तर्गत, नेपालले यसलाई नवप्रवर्तन र रोजगारीको केन्द्र बनाउन सक्छ, जसले विश्वव्यापी ध्यान आकर्षित गर्ने मात्र होइन, यसका प्रतिभाशाली पेशेवरहरूको लागि पनि सन्तोषजनक करियर सिर्जना गर्नेछ।